PASIEN THU

SACRAMENTU NAM 7 TAWH KI SAI
THEI HUAI THU PAWL KHAT

Sacramentu ih ci pen, Latin lai mal Sacramentum pan hi aa, A siengtho naa’ leh na sep na ci khiet na nei in, Christian mi khat adingin, om sih leh ahi thei lo-gup khiet na ngah na ding aa, thu pha te ang luan khiet na ahi hi. Thu pha te, a tuam vil vel aa hing luan khiet na hi aa, Tam mi thu pha te adang na sep na pan ki ngaa thei lo hi.

Sacramentu pan aa, ih ngaah thu pha te zie in, Topa Pasien’ ii thu maan thu tah te ih up zawh na ding ahi zong in, Ama ei hilh bang aa gam tat hoih-gam tat pha tawh ih lu hin zawh na ding ahi zong in, ih nun tat sung in-siengtho na tawh ih kal suan zo sem sem na ding aa, aki sam thu pha te ei ngaa sah hi.
Mi hing te in, Topa Pasien’ ii vang let na leh thu pha te, aki mu thei na sep na khat po po tawh ih ngaa thei lo lam ih thie uh hi. A ki mu thei na sep na pan, Pasien’ ii thu pha ang luan khiet thei na ah, aluang khie sah thei pen Pasien beh ma ahi hi. Tua ma bang in, Sacramentu pan thu pha te pen: Topa Jesu ii na bawl na sep na te pan apieng thu pha te hi pai aa, A na sep aki pat khiet aa pan, van tung gam akaa to dong cieng aa, ana bawl te ahi hi. Tua zie in, Sacramentu nam 7 sang in tam zaw lo aa, nam 7 sang in zong tawm zaw lo hi.

Tui sawp na Sacramentu
1. John 3:1-21 sung ah, tui leh ha siengtho tawh suah tha na aki sap lam cien tah in ih mu thei uh hi.

2. Siem cil 5:3 leh 1Thes 5:23 sungah, Mi hing te akoi ma po Pien pi maw na “Original sin” tawh ih ki pelh lo lam ih mu ding uh hi.

3. Mt 28:19-20 sung ah, Lei tung mun zosieh ah pei in, a um mi te Pa-Tapa leh Ha siengtho min tawh tui sawp na pieh ding, nua zui pi te Topa Jesu’n asawl na thu ih mu ding uh hi.

4. Tui sawp cieng aa, Mi siengtho min pieh na ii ngim na in, Tua mi siengtho ii gam tat hoih-gam tat pha te ET TEH ding leh Pasien’ tung pan hu na-he pi na thu pha te, tua mi siengtho te zie aa, ngaah ding ci ngim na ahi hi.

5. Pa-Tapa leh Ha siengtho min tawh tui sawp na, Lung sim tawh (lung gulh na tawh) tui sawp na leh Si san tawh tui sawp na ci’n, tui sawp na nam 3 om hi.

6. Tui sawp na Sacramentu asang sa Catholic mi khat po po in, aki sap hun ciengh pie thei aa, Tui sawp na Sacramentu asang sa Catholic mi khat zong a op sih leh, a ki sam kam mal leh tui te zangh in, mi khat po po in-tui sawp na ki pie sah thei hi. Ahi zong in, hun angaah ciengh, Catholic siempu pa’n, Conditional Baptism apieh kia kul hi.

7. Tui sawp na pen, Topa Jesu ii lung dam na thu ih up na zie aa, Up na kam ciem pieh na/Ki ciem na ahi hi. Catholic te’n asia leh apha khen tel thei na anei nai lo Nau pang te tui sawp na apieh na pen: Maw cil na in mi hing zo sieh ii pien pih hi aa, tui sawp na Sacramentu ih san na tawh, aki ngaa thu pha te pen, gen zawh lo ham phat na tah tah ahi man ahi hi. Tua zie in, Nau pang te aki tui sawp cieng in, Nu le Pa te leh Lu len (God Parents) te in, nau pang tangh in-up na kam ciem pie uh hi. Catholic thu zui te akoi ma po in, Kum sim-Pascha pawi (Thaw kia pawi) dot ni zan in, Up na kam ciem pie kia den uh hi. (Pascha pawi pi masang aa, zan hun in).

8. Tui sawp na Sacramentu pieh hun in: Phungyi/Siempu pa’n,Exorcism ki ci Dawi Hawl khiet na thu nget na nei hi. Dawi mang pa leh ana sep na te na paai ei mah ci’n, up na kam ciem doh na zong nei hi. Tua zaw cingh, Catechumens ki ci, Maw cil na pan suah tat na leh Pasien’ Ha siengtho bieh inn pii suah na ci khiet na anei Sathau nuh in, thu nget na nei- pieh hi. Chrism ki ci, Siedaw te ii thu pha pieh sathau nam tui nuh in, thu nget na neih pieh kia hi. Chrism ci kam mal pen, Christ/Christu ci kam mal pan hi aa, A sang bel siem pi-Sathau ki nuh pa ci khiet na nei hi. Tam mi Sathau ki nuh na zie in, Pasien sung ah siem pi neu te/Pasien’ mi nam siengtho te ki suah aa, Phungyi/Siempu te leh Siedaw te ahi uh leh, asang bel siem pi te ahi uh hi. Mang kam tawh; Common priest leh High Priest ki ci hi. Phungyi pa’n aki tui sawp nu/pa ading “Christian nun tat na sung ah, pii cing tah aa, anun tat zawh na ding aa, aki sam thu pha te angaah thei na ding” thu nget pih hi.

9. Tui sawp hun lai tah aa, aki sil sah Puan Kang ii khiet na in, Nun tat na tha ci na hi aa, Topa Jesu ii ei hilh bang aa, nun tat na tha tawh nung ta ding ci na ahi hi. Nau pang te ahi leh, Nu leh Pa leh Lu len te’n, ahilh ding leh alam laah ding Tavuan nei uh hi. (Aki sap sih leh Puan Kang ki zang lo thei hi). Lu len Nu leh Pa te’n, Khuai mei vaa ataang sa in, aki tui sawp nu/pa pie ding uh hi. Tua khuai mei vaa pen Pascha Khuai mei vaa pi pan aa ki taang teh teh hi aa, Phungyi pa’n “Christu Khua Vaah Ngaah Ta In” ci kam mal lo ding hi. Tua khuai mei vaa ii khiet na in; Up na zie aa, ki tui sawp ahi mabang in, A up na mei kuang pen-alung tangh sung ah kuang sah den aa, Topa ang pei kia ni ciengh, tua mei kung tawh ana dot ding ci khiet na nei hi.

10.Catholic pawl pi’n, tui phuum na ngial lo hi. A hi zong in, tui sawp na pen, lei tung mun zosieh aa om Thu zui mi te’n aki bang aa, zah ding in, teel hi. A
zieh pen; Nau pang te tui phuum ding pen, bawl siet na khat tawh ki bang ding-Thong sung leh mun pawl khat te ah Tui ham sa ding-Ci na te tui phuum ding pieng thei lo ding ci thu te ngai sut na ahi hi.



Christma han thot na Sacramentu
1. Sawl tah Lai siengtho 8:14-17 sung ah, Topa Jesu ii lung dam na thu a um Samaritan pawl khat te, Deacon Philip in atui sawp zaw cingh, Nua zui pi Peter leh John te va pei in, Hasiengtho angaa na ding un, a tung ah khut ngaa aa thu anget pih na leh Ha siengtho asaan na thu ih mu uh hi. Chrisma han thot na Sacramentu pen, Tui sawp na Sacramentu pan ih ngaa sa siengtho sah thei he pi na te, akip sah-atha khauh sah-a tha hat sah Sacramentu ahi hi. Tam mi Sacramentu zie in, Topa Jesu ii Gal kap (hagau gal kap) hang te ih suah uh hi.

2. Ih nu sung pan ih suah uh aa, ih gol sem sem uh hi. A tawp na ah, ngaah nu-tangh val tham lo in, nu leh pa din mun te ih la to uh hi. Tua ma bang in, Tui sawp na tawh Suah Tha na ih nei zaw ciengh, Chrisma han thot na tawh Pii Cin na ih nei uh hi. Ci nop na ah, ei ma beh hi nawn lo in, ih kiim ih paam aa om mi te tung ah, Topa Jesu ii Lung dam na thu ih taang ko - ding leh ih la’h ding Tavuan (maw puah) ih nei ta uh hi.

3. Chrisma han thot na Sacramentu pieh na ah, athu pi mama nam 2 om hi. Khat na ah; Chrism ki ci sathau siengtho nuh na (sing lam tee cep teh na bawl na) hi aa, Nih na ah; Ha siengtho ngaa na ding thu nget na-Be Seal with the gift of the Holy Spirit ci kam mal lawh na ahi hi.

4. Chrisma han thot na Sacramentu asang ma sa pen te in, Nua zui pi te leh Christian masa te hi uh aa, Penticost pawi ni aa, ana ngaah uh ahi hi. Tua ni pen Catholic Pawl pi ii suah ni zong ki ci hi. A zieh pen Ha siengtho na sep na zie in, Catholic Pawl pi na ki pan khie aa, tu ni dong cieng Ha siengtho ii om pi na tawh akip den mabang in, Ha siengtho ii hu na leh lam kaih na tawh, a tawn tung in kip suah ding hi.


5. Chrisma han thot na Sacramentu ih saan zie in: Pasien’ ii ta nu/ta pa te sung ah-zung kip na ei nei sah sem sem, Topa Jesu tawh ih ki gawm na kip sah sem sem, Ha siengtho ii thu pha te ih hagau sung ah khang sah sem sem, Catholic Pawl pi sung ah-pii cin na ei ngaa sah sem sem, Topa Jesu ii gup khiet na-na sep na tawh ih ki nai sem sem ban ah Ama ii Tetti te ki suah aa, Ih up na bang in kam pau leh gam tat na tawh mi te tung ah Tang Ko ding Tavuan ei guan-tha khauh na ei guan hi. Christma han thot na Sacrementu pen, Nua zui pi te ii zaa aluah Catholic Siedaw te beh in, Pie Thei uh hi. Ahi zongin, Siedaw te phal na tawh aki sawl Phungyi te’n zong pie thei uh hi. Gen teh na ah: Tami Sacramentu asang nai lo aa, ki ten na Sacramentu ngaa ding te, Phungyi te’n Sie daw te phal na tawh pie thei uh hi.

Siengtho Pum Pi Sacramentu
Siengtho Pum pi ci kam mal pen, Greek kam eucharistia pan hi aa, mang kam in Eucharist ahi hi. A khiet na pen Lung dam ko na “Thanksgiving” ci na hi.

1. Siengtho Pum pi ih ci-in bang ahei?
Siengtho Pum pi ih ci-in, kho mun leh leng gah zu sung aa om, Topa Jesu ii si leh sa tah tah ci na ahi hi.

2. Bang zie aa, asieng tho mama Sacramentu ki ci ahei ?
Topa Jesu sii leh sa tah tah hi aa, Sacramentu zosieh lah pan asiengtho pen
pen ahi hi.

3. Bang ci bang aa, Topa Jesu’n a sii leh a sa asuah sah thei ahei?
Topa Jesu in Pasien tah tah hi aa, bawl thei lo nei lo hi.

4. Bang hun aa, Topa Jesu’n tam mi Sacramentu abawl ahei?
A ki tha ma sang, anu khia pen ni tah an neh na ah.

6. Topa Jesu ii sii leh sa bang aa, ki din khel amah?
Hi lo hi, mi hing mit tang tawh kho mun leh leng ga zu in ih mu uh hi. A hizong in, Substance ki ci “A HI NA” ki khel in, Topa Jesu ii sii leh sa tah tah suah aa, Kho mun leh Leng ga zu hi nawn lo hi. Tam pen mang kam in,Transubstantiation ki ci hi.

7. Topa Jesu’n mi hing te tung ah, Ama ii sii leh sa pien sah thei na ding Zaa leh Aana apie kha amah?
Pie ma hi, Ama ii nua zui pi te tung ah hi aa, “Kei ma nei phawh den na ding un-tam bang in na bawl un” ci teh teh hi.

8. Topa Jesu’n, Ama ii nua zui te sim loh-mi dang te in, a sii leh a sa pien sah thei na ding, Zaa leh Aana pieh ding alung gulh kha amah?
Lung gulh hi, Mi zosie’n Ama sa ne in Ama sii zong adawn ding na gen hi.
John 6:54 sung ah; Amen, amen, No haw tung ah kang gen hi, Mi hing tapa ii sa ne aa, a sii na dawn sih uh leh, nun tat na- ngaa sih va uh teh ci hi. Tam mun ah, nun tat na aci cieng in, Siengtho sah thei he pi na tawh lu hin na, aci na ahi hi.

9. Siengtho Pum pi Sacramentu pien sah thei na ding Zaa leh Aana pen, Nua zui pi te’n hei bang aa, ana pieh sawn uh ahei?
Nua zui pi te’n, Siedaw te leh Siempu te na teel in, na pie suh uh hi.

9. Siempu te’n bang hun aa, Siengtho Pum pi apien sah uh ahei?
Missa sung ah “Tam mi’n Ka Sa ahi hi-Tam mi’n Ka Sii ahi hi” a ci hun ahi
hi.

10. Siengtho Pum pi hei sung aa, ki koih ahei?
Tabernacle ki ci, Pasien’ tau tung aa om buuh no sung ah ahi hi. Ezechiel
37:27 sung ah “Ka buuh, ama haw tawh om ding aa, Kei pen ama haw ii
Pasien hi-in, ama haw pen Kei ma mi te ahi ding uh hi, ci hi.

11. Topa Jesu ii sii leh sa saan thei na ding bang teng ki sam ahei?
Catholic Pawl pi sung ah, tui sawp na Sacramentu saang sa na hi kul hi.
Maw na lian/gol nei lo na hi kul aa, Siengtho pum pi saan ma sangin, nai
khat tei tei, An nei lo in na op kul hi. Siengtho Pumpi saan ma sang
aa siengtho na….).

12. Siengtho Pum pi saan ding cieng aa, Maw suut ding ki sam den amah?
Hi lo hi, Maw na lian na bawl cieng beh aa, Siengtho Pum pi saan masang aa, maw suut ding ki sam ahi hi. Gen teh na ah; Thei pi pi aa, deih na tawh na bawl maw na ahi hi.

13. Siengtho pum pi sang nuam sih leih ki ngaah amah?
Catholic thu zui mi khat ading in, Pascha hun sung in khat vei tei tei SiengthoPum pi saan tei tei ding in, Pawl pi’n ei hilh hi. Pascha hun ci cieng in, Pascha masang nipi kaal 6 sung (vua hun sung teng) leh Pascha zaw nipi kaal sung (To thum Pasien khat nipi ni dong) ahi hi.

14. Catholic thu zui khat ading in, kum khat in Siengtho Pum pi bang za vei ki
sang thei ahei?
Catholic thu zui khat in, Nipi ni sim in Sieng tho Pum pi sang ding hi aa, ahi thei leh ni sim in saan ding ahi hi. Ahi zong in, ni khat in-Khat vei beh sang ding hi.

15. Siengtho Pum pi’n ih hagau ading bang ei sep pih ahei?
Siengtho Pum pi saan na zie in, ih hagau sung ah siengtho sah thei he pi na
akhan sem sem ban ah, Topa Jesu tawh pum khat ei suah sah aa (Jn 6:57),
Pasien it na leh A ma deih na bang zui zo na ding-hagau sung ah Tha ei guan An hi-in (Lk 11:3), Ni tawp ni-thaw kia hun ciengh thaw kia na sung ah ki mhal thei na ei nei sah ban ah (Jn 6:55), Maw na lam ah ki dop zawh na thu pha ei ngaa sah hi.

Maw suut na Sacramentu
1. Maw suut na Sacramentu zie in, Phungyi pa tung pan maw mai sah na ki ngaa aa ( Jn 20:22-23), Pasien tawh ki lem kia na ki ngaa hi. Maw na zie in, Pasien tawh ih ki gam lat na pan, ih hagau sung ah thu pha ang lut thei kia hi.

2. Maw suut na saan ding cieng in, Ki sia kia na tah tah nei kul aa, Maw na teng sieng tah aa gen kul in, Maw suut nop tah pi na lung sim leh maw na pan ki dop ding deih na tah pi tawh, maw suut na Sacramentu saan ding ahi hi.

3. Maw sut na pen, Pascha hun sung in atawm pen khat vei suut ding hi aa, Maw na lian ih bawl lam thei phial sih nan leih suut ding ahi hi. A deuh deuh in Vua hun sung in, maw suut na bawl zel ding hoih aa, ha khat in atawm pen khat vei bang suut leih hoih pen lai hi.


4. Maw suut na pen, Pasien’ tung ah direct aa suut na leh Phungyi pa kung aa
suut na ii ki lam dan na ah, Topa Jesu ma ma in, Sacramentu khat aa ei na bawl pi ahi na dung zui in, Sacramentu ii thu pha te ih ngaa thei na ding aa, Phungyi te tung aa, ih suut uh ahi hi. Pasien kung aa, gen na beh tawh aki cing ding hi leh, Topa Jesu’n na bawl se lo ding hi.


5. Matthew 16:19 leh John 20:22-23 sung ah, Nua zui pi te leh Nua zui pi te pan aa hing ki zom suh, A siengtho-Khat beh ahi-Catholic pawl pi-in, maw mai sah thei na Aana anei na thu ih mu zo ta uh hi. Topa Jesu ii na pieh ahi hi.


6. Topa Jesu’n ih maw na te zosieh, Calvery mual ah sawp sieng zo hi. Ahi zongin, Maw thei na lam pi leh maw na sung aa kieh thei na ding, Mi hing te tha nem na te ei laah pieh lo hi. A zieh pen, mi hing te pen Topa Pasien in, Suah Tat na “Freedom” ei pieh sa ahi hi. Maw na ih bawl cieng un, Pasien’ ii maai sah na ki sam den ahi man in, Topa Jesu’n maw mai sah thei na Aana ana pieh ahi zaw hi.

7. Maw na te sung ah, Pasien’ tung aa, maw na leh mi dang te tung aa, maw na ci nam 2 om hi. Pasien’ thu khaam nam 10 sung aa, Pasien tawh ki sai nam 3 leh mi hing te tawh ki sai nam 7 te a om lam ih thei uh hi.Maw suut na pan, maw mai sah na ki ngaa aa, maw na zie aa, daan loh na ki sam hi. Phungyi pa’n maw na daan ei pie aa, tua maw na daan te ih loh ding ki sam hi. Tua ban ah ei ma le ei ma’n pum pi ki deeh na leh maw na dan loh na bawl kul aa, Catholic Pawl pi’n ei cep teh pih, Vua Hun (Lent) ci’n, maw na daan loh na ding hun khat zong ih nei uh hi.

Ci na te Sathau sientho nuh na Sacramentu
1. Sacramentu te ih et ciengin, Tui sawp na-Chrisma han thot na- Phungyi suah na te pen, khat vei beh aki sang thei hi aa, Maw suut na-Siengtho Pum pi saan na-Ci na te Sathau siengtho nuh na leh ki teen na (zi/pasal asi khah leh) pen, a ki sap na dung zui aa, ki sang thei ahi hi.


2. Nua zui pi te in, dawi hawl khiet na leh ci na te Sathau siengtho nuh in adam sah na (Mk 6:13) ih mu uh hi. Tam mi dam sah na mun ah, Pum pi beh hi lo aa, hagau mama-maw mai sah na pieh na (James 5:14-15) ahi hi.

3. Siedaw pa thu pha pieh sa, Olive thau zangh in Phungyi pa’n ci na nu/pa nuh ding aa, thu nget na nei pih ding hi. Olive thau a om lo na mun ah, loh thei lo aa-aki sap luat leh-meh teh meh gah pan aa, ki ngaa sathau khat po po ki zangh thei hi. A hi zong in, zah thei zieu hi ci na hi lo hi.


4. Tam mi, Ci na te Sathau siengtho nuh na pen, Topa Jesu’n anua zui te asawl hun apan, na ki pan hi ta bo aa, tu hun dong Nua zui pi te pan aa hing ki zom suh Catholic Pawl pi’n zangh suah hi.


5. Sathau Siengtho pen, Phungyi te leh Siedaw te’n nuh uhaa, anei aa kam mal lo kawm in nuh uh hi. “Tam mi Sathau siengtho nuh na zie in, Pasien’ ii he pi na leh it na tawh, Ha siengtho ii thu pha te ngaa ta in. Maw na pan suah tat na ang pie ih Topa Pasien in, hot khiet na leh ci dam na hingh ngaa sah ta heh…ci’n kam mal lo hi.

Phungyi suah na Sacramentu
1. Phungyi/Siempu suah na pen mang kam in, Ordination ki ci hi. Ordination ci kam mal pen, Latin kam ordinatio pan hi aa, akhiet na in Zaa pieh na / Suah sah na ih ci ding uh hi. Kawl kam in pen Teih Khaa ki ci hi. Ordination khen thum om aa, Siedaw suah na ahi Episcopate-Phungyi suah na ahiPriesthood leh Deacon suah na ahi Diaconate Ordination te ahi hi. Siempi sung aa Zaa te ahi hi.


2. Siempi / Siempu suah na Zaa pen, Topa Pasien ma ma in Israel te pan aa, ana pat khiet ahi hi. Levi mi nam te in, Siempu din mun ah na om ma sa uh hi. Tam pen Lai siengtho lui sung en leih cien tah in ih tel ding uh hi. Lai siengtho tha sung “New Testament sung ah, Siempu pa in Topa Jesu hi aa, Ama ii Nua zui pi te tung tawn in, Siempu Zaa mi hing te tung aa ana pieh ahi hi.


3. Siempu suah na Ordination pen, nam 3 hi lo in nam 1 beh om hi. Tua nam 1 beh sung ah, khen 3 aa ki khen ahi hi. Topa Jesu pan in Nua zui pi te’n Siempu Zaa na ngah uh aa, Ama haw mun a la te pen Siedaw te ahi uh hi. Siedaw te in, Thuzui mi te tung ah tung kim zo lo ahi man in, Ama haw ahu ding Priest ki ci, Siempu/Phungyi te tung ah, Sep thei na Zaa na hawm sawn uh hi. Mang kam in, Co-worker of the bishops ih ci ding uh hi. A khiet na in, Phungyi te pen Siedaw te tawh pum khat hi uh aa, Siedaw te ii thu mang in “Obedience”, Missa bawl na-Pasien’ thu taang ko na leh Sacramentu te pieh na te sem uh hi.
4. Deacon te pen Phungyi te leh Siedaw te ii na sep ahu te ahi uh hi. Phungyi suah ding aa Deacon asuah om aa, Phungyi suah lo in, khan tawn Deacon zong om hi. Zi nei sa te zong khan tawn Deacon suah thei uh hi.


5. Siempu suah na Ordination pen, a suah nuam ta po-suah thei zieu ahi sih aa, Catholic Pawl pi sung ah Tui sawp na angaa zaw ciengh, aki sam pil na siem na te sin ding ki sam ma sa hi. Tua zaw cingh, Catholic Pawl pi sung aa thu nei ahi “Nua zui pi te mun ala Zaa nei” te ii tel na angaa te beh suah thei uh hi.


6. Siempu suah na Sacramentu pen, Siedaw te ii thu nget pieh na tawh, a suah thei beh ahi hi. Tua thu nget na pen Mang kam in, Consecratory Prayer ki ci hi.


7. Siempu/Phungyi khat pen, ana sep na pan ki khawl sat thei, daan tuam tuam ki pie thei hi. Ahi zong in, angaa sa Siempu suah na Zaa pen Atawn tung-a ki khel thei nawn lo ahi hi.


CATHOLIC PAWL PI SUNG AA NA SEP NA MUN TE


Bishops 
Pope pen siedaw te ii lutang pi hi aa, Siedaw te ii na sep pen, Pawl pi sung ah sep thei na Zaa leh agol pen Aana nei uh hi. Siempu suah sah na, Christma han thot na pieh na leh adang te zo sieh ahi hi.

Priests 
Missa bawl na, Maw suut na ngai na, Ki teen na, Tui sawp na, Ci na te Sathau singtho nuh na leh Pasien’ thu hilh na te ahi hi.

Deacons
Siempu pa gei ah, A siengtho leng ga zu hai tawi na, Lung dam na lai siengtho sim na te ahi hi.

Subdeacons 
Misaa sung aa van zah ding te bawl na, Deacon pa tung ah huna pieh na te ahi hi.

Acolytes
Pasien’ tau tung aa Khuai mei vaa tang ding, Procession ah Khuai Mei tawi ding, Missa sung ah Siempu pa huh ding hi. ( Tam pen-Altar boy ki ci ten zong sem uh hi).

Exorcists 
Exorcism ki ci Dawi hawl khiet na zaa hi aa, Phungyi te beh ii sep thei ahi hi.

Lectors 
Deacon leh Subdeacon te op lo na mun ah, Missa sung aa, Lai siengtho sim na leh la te sah na ahi hi.

Porters 
Bieh inn nai tum na, bieh inn kot hon na, bieh inn sung aa taw’h te hon na leh Siempu pa ii lai bu te phen pih na (hu na).


Ki ten na Sacrament
1. Ki ten na ci pen, ni dang lai hi ta leh, tu hun ciengh zong Lei tung ah aki zan den khat hi aa, nu mei leh Pasal pum khat suah na ahi hi. Nu mei leh nu mei ahi zong in, Pasal leh pasal ahi zong in, pum khat suah na OR ki ten na zong ih za-ih thei-ih mu ding uh hi. A hi zongin, ki ten na ih ci nah leh Numei leh Pasal ki ten na pen “ki ten na tah tah hi zaw aa, Van nei ki bang te ii ki ten na pen Pasien’ ii deih na hi ngai lo ding hi….a ci lei tung ah mi hing tam zaw tham tham ding hi.


2. Catholic Pawl pi sung ah, tui sawp na maan tah in sang aa, aki teng nu mei leh pasal ii “ki ten na pen” Sacramentu ki ci aa, Topa Jesu mama in ki ten na athu pi sah lam (Jn 2:1-11 Canan mo pawi ah) ih mu uh hi.


3. Catholic Pawl pi sung ah tui sawp na saang sa, nu mei leh pasal te in, a ki it na zie un Pasien’ mai ah kam ciem ki pie uh hi aa, Tua pen Sacramentu ki ci hi. Tam mun ah Sacramentu apie pen Phungyi/Siempu pa ahi sih aa, aki teeng nupa te ahi zaw uh hi. Ahi zong in, Catholic Pawl pi’n Phungyi pa mai ah, apien thei leh Missa sung ah, ki ten na bawl ding-nah pi tah in-tha pie zaw hi. A zie pen, Phungyi pa in, Catholic Pawl pi ii taang aa, akip sah pa ahi ban ah, Pasien tung ah Thu nget pieh na tawh, ap na leh thei pih na anei pih ahi hi.

4. Catholic thu zui numei leh pasal in, Pasien tung ah ki it na kam ciem aki pie uh ci na mun ah, Zum khat po po aa Let Mat Thu na tawh ki cing hi….Om ton zieu leh ki ngaa hi ci na ahi sih aa, Pasien’ mai ah khat leh khat kam ciem aki pieh na uh ahi zaw hi. Tua bang aa, kam ciem aki pieh ciengun, Sacramentu suah thei aa, Pasien’ na sem ahi Phungyi pa mai-bieh inn pi sung aa, aki piehna uh pen, api cing zaw leh aki sam khat hi ve ve hi.

5. Tam mi Sacramentu in, Siengtho sah thei he pi na ei ngaa sah aa, Pasien’ ii na sep na ahi Ta leh nau nei ding leh, Up na sung ah a khan to thei na ding aa, aki sam thu pha te ei ngaa sah hi. Topa Jesu in Mo Pa hi aa, Catholic Pawl pi-in Mo Nu ahi ma bang in, Nu pa te ii ki ten na Sacramentu in, Pasien ii pien sah na “Nasep”te sep na ban ah, Topa Jesu ii gup khiet na thu pha te sung ah lu hin thei na ei ngaa sah hi.

6. Ki ten na ah Sacramentu asuah thei na ding in; Suah ta tah aa, zi leh pasal nei thei hi ding-Mi dang te ii thu tawh hi lo, ama gel mama in suah ta tah aa, ki it na tah pi tawh ateel uh hi ding-Khan tawn ading ngai sun in, khat leh khat ki nual ngai nawn lo ding ci lung sim khen sat na nei zo hi ding-Amau ii ki ciem na ah athei pi ding Tetti (teci) mi 2 om ding aa, Catholic Pawl pi sung ah, Zaa leh Aana nei Siempu pa mai ah kam ciem ki pie ding uh hi.

7. Ki ten na Sacramentu ih saan zaw cieng in, Nih hi nawn lo pum khat suah ta ih hi man in, ki khen thei nawn lo hi. Khat leh khat tung ah “ka kam ciem ka pal sat sih ding hi” ci khiet na anei “Khut Sip” ih ki bun sah tuah uh hi. Deih lo pi pen in, op ton thei nawn lo na/ki khen na ih nei leh, ki ten na Sacramentu ki sang thei kia nawn lo hi. A zie pen Khan tawn ading aa, kam ciem ki pie zo ih hi hi. Si na in ei khen ahi leh, ki ten na ki sang thei kia hi.

A tom in ci leih; Sacramentu te in, siengtho sah thei he pi na (Sanctifying Grace) te ei ngaa sah hi. Tui sawp na Sacramentu zie in, Maw cil na leh ih bawl sa maw na te pan Siengtho sah thei he pi na ei ngaa sah hi. Lam khat pan gen leih, Pasien tawh ei ki gawm sah ci na ahi hi. Maw na te zie in Pasien tawh ih ki gam lat na pan, Maw suut na Sacramentu zie in, ih maw na te pan siengtho sah thei he pi na ki ngaah aa, Pasien tawh ki lem kia thei na ki ngaah hi. Chrisma han thot na, Siengtho pum pi san na, Ci na te sathau siengtho nuh na, Siempu/Phungyi suah na leh ki ten na Sacramentu (Sacramentu nam7) te in, ih hagau sung ah Siengtho sah thei he pi na te khang sem sem hi.

Christian pawl dang tuam tuam te’n, tui sawp na leh ki ten na te nei uh aa, Catholic te’n ahi leh Tui sawp na, Chrisma han thot na, Siengtho pum pi, Maw suut na, Ci na te sathau siengtho nuh na, Phungyi suah na leh Ki ten na Sacramentu te ci’n nam 7 nei uh hi-ci ih thei uh hi. 



Nah pi tah aa, kohaw ei-it, ei he pi Topa Jesu aw, ka hagau in nop na a nga nading leh na vaang tan seem seem na ding in, ka maw nate zosie limtah leh siengtho tah in phawh aa, ka gen sieng thei na dingin ei hu tan. Siengtho mama Topa Jesu leh kohaw’ Nu Maria aw, ka khiel na teng zosie tel tah aa ka phawh zaw ciengin, bang ma hen lo-im lo aa, ka gen thei na ding leh, gam tat hoih lo teng pai khie in, ki sia na lienpi tawh ka kidop zawh nading in, ka Topa Jesu kung ah hepi na ei nget pieh tan. Amen.


1.      Zingmawng nitak thungetna nget mangngilh kha ing;
2.      Thu ka nget cieng in, lungsim khuodaah kha ing;
3.      Kikhop thada kha ing,
4.      Mi tawh kihau, kisel kha ing,
5.      Awsie suo kha ing;
6.      Zuothu gen kha ing;
7.      Mi na gu kha ing;
8.      Thangsiet na lungsim nei kha ing;
9.      Sep leh bawl ding te ah thada (or) (thasie) kha ing;
10.  Mawna lam ei tun thei thu te lung ngai kha ing;
11.  Ka tungsie te thu (palsat) langpang haih kha ing;
12.  Biehna van siengtho te, simmaw bawl kha ing;
13.  Nek leh dawn val nek kha ing;
14.  Pasien’ thukhaam leh Pawlpi thukhaam te zui thada kha ing;
15.  Ka nu, Ka Pa te thu mang sih kha ing;
16.  Ka inn-pi nu/pa lungsim dem in ko haih kha ing;
17.  Mi antepeh te zamh haih kha ing;
18.  Kazi, katate Pasien lam leh pilna lam ah puisiem mawkha ing
19.  Kei tung aa, ang maw te maisah zo sih kha ing;
20.  Pasien nasem te hawmthaw in gensie kha ing;

N.B.
1.      Ih bawl kha mawna lien tebeh gen ding hi.
2.      Ih mawnate ziehin kisuongin guitam dielduol lo di’ng hi.
3.      Na kilem pilo te a min gen se lo di’ng.
4.      Na bawlhaih mawna pen a namnam in (1 vei, 2 vei, 3 vei, etc.) ci bangin gen teh teh ding.
5.      Siempu pa’n na mawna tha-manh (dan) lohna (penance) ding a, ang pieh thunget na te, ngen mang ngilh lo ding.

(A nei aa kam-mal te zangh lo di’ng)

-      Pasien’ deih lo na te bawl kha ing.
-      A hoih loh na te bawl kha ing.
-      Mi tung ah a hoih loh in gam ta kha ing, etc.


MAW SUT DAN
+ Pa, Tapa, Ha siengtho min tawh.  
   Amen

+ Maw neih mi kei tungah THUPHA  ei pie tan. Topa

 Kamaw sut loh zaw hla 1 or 2 pha ta hi.

Mawna teng gen ding

Gentena:
# Tam veih pi mi ka solh kha hi.
# Mi ka mu da kha hi. 
# Ki khop ka tha da kha hi.
# Nu leh Pa thu ka mang loh kha hi.

Ka sut sa (or) gen sa mawna leh ka mang hilh sa maw na te ei mai sah tan. Topa

Topa’n THUPHA pieh zaw cieng –
Pa, Tapa, Ha siengtho min tawh. Amen


A vanglien ka Topa Jesu aw, kei nei hepi nate bang kang cithuh kia zo ding aheei? Ke’n Topa pen na zosie te saangin, kang it kang ngai zaw hi. Na thu maan khuo-va lampi te beel aa, gam tat hoih na lam zui in, ka si tawdong khiel na lam pan ka ki dawm den ding hi. Ka lung tang sung aa om, ahoi lo khiel na zosie te zong pai mangin, a siengtho aa ka gam tat na te pen, nang tungah lung damh koh na-in kang nei hi Topa aw. Amen.



Lai Siengtho lui
Job 19:1-23,27;
Wisdom 3:1-9, 4:7-15;
Isaih 25:6-9;
Kahla 3:27-36;
Dan 12:1-3;
2 Macc 12: 43-45;
Late 34:6,17-17, 20-21, 26:14, 7-9,143:1-2.5,8,10;
Pian 3:19

Lai Siengtho tha
Sawl 10:34;
Rom 5:5-11;17-21; 6:3-9; 8:14-23;31-35, 38-39:
1 Cor 15:20-28; 51-57; 2
Cor 5:1-6;
Phi 3:20-21;
1 Thees 4:13-18; 2
Tim 2:8-13;
Mang 14:13; 20:11,21:7;
Rom 14:7-12

Alleluia
Mt 11:25; Jn 6:19, 39-40; 11:25-26;
Phi 3:20;
1 Tim 2:11-12;
Mng 1:5-6; 14:13.

Gospel
Mt 5:1-12; 11:25-30: 25:1-13; 31-46;
Lk 7:11-17; 12:35-40; 24:1-6;
Jn 6:37-40; 11:17-27; 14:1-6


Bieh inn pawi
Lai Siengtho khatna                 Ezk. 47:1-2, 8-9
Lapite                                          Ps. 15:1-5
Lai Siengtho nihna                   1 Cor. 3:9-11, 16-17
Alleluia                                        Mk. 11:17
Gospel                                          Mk. 11:15-19; Mt 21:12-17;
                       Lk. 19:  45-48; Jn 2: 12-22

                  Khuodo pawi
Lai Siengtho khatna                  Joel 2:21-24, 26-27
Lapite                                           Ps. 66: 2-3,5,7-8; R / 66:4
Lai Siengtho nihna                    1 Cor. 3:6-10
Alleluia                                         Ps. 125: 5
Gospel                                           Lk. 12: 15-21

Lungdam ko na
Lai Siengtho khatna                  Isaih 63:7-9
Lapite                                           Ps. 138:1-5; R / 105: 1
Lai Siengtho nihna                    Ps. 138:1-5; R / 105: 1
Alleluia                                        Ps. 106:1
Gospel                                          Lk. 17:11-19

Nuu leh Paa pawi
Lai Siengtho khatna                  Ecc 44:1, 10-15
Lapite                                           Ps 132:11,13,14,17-18
Lai Siengtho nihna                    Lk1:32
Alleluia                                        Eph 6: 1-4
Gospel                                          Mt 13:10-17

Ki nunh na (kiten) NaLai Siengtho khatna
Siengtho khatna                       Tobia 7:12-19;
                      Pian1:25-28; 2:18-24

Lapite                                          Ps. 34:12,18,20-21, 22; R/34:5;
                      Ps. 3.5: 2-3, 4-5, 6-7, 8-9; R/ 35:2;
                      Ps 146: 8-9, 10, 15, 17, 19;
                      R/ 146: 9

Lai Siengtho nihna                    Eph 5:21-23; Kol 3:12-17;
                       Rom 8:31-35, 37-39

Alleluia                                        1 Jn 4:8-11,12, 4:16
Gospel                                          Mt 19:1-12; Mk 10:6-9;
                      Jn 2:1-11

CATHOLIC PAWLPI UPNA ZUNGPI TE 

Sacramentu nam (7) te

1.      Tuisawp na Sacramentu (Jn 3:5; Mt 28:19; Mk 16:16, 10:39)
2.      Christmas hanthot na Sacramentu OR Hasiengtho tawh picin na (Kipsah na) (Sawl 8:14-18; Heb 6:2; Sawl 19:6; 2Cor 1:21-22)
3.      Siengthopumpi saan na Sacramentu
 (I Cor 11:24-27; Mt 26:26-29; Jn 6:53-58)
4.      Mawsut na Sacramentu (Mt 16:19, 10:18; Jn 20:23; Is 22:22)         
5.      Cina te sathau siengtho nu na (Mk 6:13,16:18; James 5: 14-15)
6.      Kinunh (kiten) na Sacramentu
(Mt 19:4,6;Mk 10: 11-12; Lk 16:18;I Core7:10-11,39)
7.      Siempu suoh na Sacramentu
(Sawl 14:22-23,6:6; Jn 15:16;20:22-23)

       Tothum Pasienkhat thu (Mt28:19,12:32;Lk 3:21-22;I Jn5:7-9)
8.      St. Peter pen pawlpi lutang ahi na.
(Mt 16:18;Lk 22:31; Jn 21: 15-17)
9.      Numei te’n biehinn sung ah diel akhuh na leh thu agenthei loh na. (I Core11:5,10,13;I Tim 2:11-12;I Core14:34-35)
10.  Thunget cieng aa khupdinh na.
(Lk 22:42;Rom 14:11;Phi 2:10-11;Is 45: 23;Sawl 20:36)
11.  Numei te in biehinn sung ah thu a gen thei lo na.
(I Core 14:34-35, 37;I Tim 2:11-12)
12.  Misi te aa ding thunget pieh na (Mt 5:25-26;Mang 7:13;2 Macc 12:43-45; Mt 12:32;5:25-26;2 Tim 1: 19; Late 6: 5-6;115: 17)
13.  Gim na neu (Purgatory) omhi cina
(Mt:12:32; I Pet 3:19;Mt 5:25-26; I Core 3:15;Lk 12:58-59;2 Sam 12:13-14;Mang 21:27) Mang7: 13-14;1 Jn 5: 16
14.  Misi te Pasien’ (Jesu’) sung a ki mu a hi na.
 (Dan 12: 1-3;2 Macc 7:9; Ezk 37: 10; Rom 8:11)
15.  Misiengtho te beel aa thunget na
(Mt 10: 41; Rom 13:7;James 5:16)
16.  Siempu te leh ngahnu siengtho te Pasien hat-tuom ahi na.
(Ps 110: 4; Heb 5:6; Thk 7:6; Heb 9:11-12;Pai 28:1)
17.  Siempu te a kipden siempu a hi na.
(Ps 110:4; 5:6, 7:17; Heb 9:11-12)
18.  Tonu Maria beel aa thunget na leh zataat na. (Juddit 15:10;2 Jn 1:1-5;Lk 1:26-45, 48;Jn 19:27;Pian3:15; Is7:14;Mang 12:1-17)
19.  Pasien pawlpi pen khatbeh a op na.
(Mt 16:18-19;Jn10:16;Is 22:22; Mang 3:7)
20.  Missa biehpieh na
(Mt 26:26-29; Mk 14: 22-25; Lk 22:17-20)
21.  Nausen (naupang) te tuisawp (tuiphum) a kisap na
(Sawl 16:15, 33;1 Cor 1: 16;  Late 51: 5)
22.  Topa sa ne aa a si a dawn te’n thupha nga.
 (Jn 6: 53-58; I Core 11: 23-26)
23.  Pawlpi pen leitung bup-pi tawh ki sai.
(Mt 24:14; Mk 16:15; Sawl 1:8; Mt 28: 19;Rom 10:18)
24.  Pawlpi in siengtho hi.
(Jh 17:19; Mt 7:15, 17, 20; Jh 14: 12; Eph 5:26-27)
25.  Siempupi (Siedaw) te, Siempu (Phungzi) te leh Tangval siengtho, Ngahnu siengtho te zi leh pasal a nei lo.
(Mt 19: 11-12; I Core 7:8, 32, 34)
26.  Pasien’ tau a ki zah na. (Pai 20:24, 27:1; Pian 8: 20)
27.  Lawban (Meihalnamtui) zah na.
(Siam 23: 25-27; 24:7; Mang 8: 3-4;Pai 30:1)
28.  Pasien’ na seem te ki vaa na
(I Cor 9: 13-14; Jn 6:37; Col 3:24; Thk 18:1)
29.  Topa Jesu’ pawlpi thu (Aanaa) nei na
 (Heb 13: 17;Mt 18:17;Lk 10:16; Mt 16:19)
30.  Pawlpi a khiel thei lo na leh a maan na.
 (Jn 14:26; 16:13; Sawl 1:8; Mt 28:20)
31.  Gamtat hoih akisap na
(James 2:17;24; 26;Titu2:7;Mt 5:13-14; 16)
32.  Vantungmi te leh misiengtho te beel aa thunget Na.
(Eph 2:19; Sawl 12:7; Heb 1:14;Lk 15:10)
33.  Tawntung Hell ki ci (Gim na meikuong pi)
(Mt 3:12, 25, 41, 46;  Lk 3:17; II Tet 1: 7-9)
34.  Hotkhiet na nga na ding UPNA  a ki sap na
(Mt 16: 16; Sawl 2: 47; 4:12; Heb 11:6)
35.  Vantunggam tung sa misiengtho ten thunget pieh na tawh ei huthei na. (Lk16:9; I Core 12:8;Mang2:26-27:5:8;10;8:4;Heb 12:22-23)
36.  Lai Siengtho sim den aa ih hin pi ding a thu pi na.
(I Tim 4:13;Is 34;16;Josuah 1:8;Mang 1:3;Jn 5:39; Late 1:1-3; 119; 105, 130;Sawl 17:11;Pau 8:34)
37.  Ki-it na (Rom 13:8;Jn 15:12,13:34-35; Lk 6:35;James 2:8;Mt 22: 39)
38.  Maw ki maai sah na (Mt 5:40; 6:14-15; 5:44; 18:22; 35;Eph 4:32; Kol 3:13; Mk 11:25; Lk 6:35; Rom 12:14; James 5:16)
39.  Nipi tanh na (Siam 23:3;Pai 20:8-10;23:12;16:26-30;34:21;Is 58:13-14;Thk 5:12-14)
40.  Nipini hoih tah a, a tang te in thupha ngading vuh hi.
(Is 56:2, 58:13-14)
41.   Pieh-khiet ding a kuul na
(Siem 27:30;23:10; Pien 28:22;14:20; Mal 3:10;Thk 12:6;Mt 22:21;Pai 23:19; Nehemiah 13:12;Gam 18:21-24;2 Cor 9:6-7)
42.  Tuisiengtho (Holy Water) zah na, (Gam 5:17)
43.  Vuahun (Ziatan hun) kipat ni aa, vut ki nu na.
(Job 42:6/ 2:8; Jonah 3:5;3:19)
44.  Puontuol (Cassock) ki zah na, (Pai 28:4 / 39:1-7)
45.  Antanh na thu
(Mt 6:18; Joel 2:12-14; Lk 5:33-39; Mt 9:15), (Canon Law No 1252)
46.  Maw na gol leh maw na neu a op na thu (I Jn 5: 16-17)
47.  Siengthopumpi ki lawm tah aa san ding ki samh
(I Cor 11: 27-29; Rom 14:23)



 SESUO PIEH KHIET NA LAI LAISIENGHTO MUN TE

1.      Ngah na sang in pieh khiet na manpha zaw (Sawl 20: 35)
2.      Man pielo aa na nga bang vun, man ngenlo in pie vun.
(Mt 10:8)
3.      Na zosie Pasien nei sa hi. (Late 24:1; Hagai 2:8; Col 1:16)
4.      Ih nei sa zosie Pasien ei pieh sa hi. (Thk 8: 14-18)
5.      Pasien nei sa ih zah pen, pie kia nuom sih leih a man nei sa a laah pieh ih hi hi. (Mal 3:8-12)
6.      Pasien nei sa ih laah pieh zieh in samsiet na ih thuoh hi. (Hagai 1:6-11; Sawl 5:1-11)
7.      Pasien a pie te’n thupha nga va
(Pau 11:24-25; 2Cor 9:8-12; Sawl 20:35; Pau 3:7-10)
8.      Phalh na tawh apie te’n thupha nga va, ei ze-et phot vun ci zaw(Mal 3:10)
9.      Ih tung ah Pasien lungkim leh ih na sep na zosie in daupei ding hi. (Mal 3: 11-12)
10.  Ih pieh na tawh ki zui in Pasien’ thupha ki nga (2 Cor 9:6)
11.  Meigong nun a nei zosie pie ngam. (Lk 21:1-4; Mk 12:41-44)
12.  Pasien min tawh ih pieh, tui hai khat na ngawn man nei
(Mt 10:42)
13.  Kum sim na nga na pan (10) lah ah khat pien.
(Thk 12:17; 14:22-28)
14.  Maitai tahin pie in aza (7) veinang thuh kia va (Sir 35:9-11)
15.  Leitang pan, apien, aga masa pen (anpal) zong Pasien aa hi. (Thk 23:19; Pai 23:19; 34:26)
16.  Lei tang pan a pieng zosie (10) lah ah kaht Pasien’ aa hi.
(Thk 14:22-29; Gam 18;21; Siam 27:30-33)
17.  Abram in sawm ah khat pie (Pian 14:20)
18.  Abraham in zong sawm ah khat (1/10) pie (Heb 7:17)
19.  An na laah cieng vun Siempu pa lomh khat na pien.
(Siem 23:10)
20.  Sawm ah khat (1/10) leh, na bawngta cil, na tuu ta cil te bieh inn ah na pei pi in. (Thk 12: 5-6)
21.  Kaisa Kumpi pa’ sum Kaisa Kumpi pa pien len Pasien’ sum Pasien pie in. (Mt 22:21)



PIEHKHIET NA VAI CANON LAW GEN NA

1.      Canon Law No. 222 (1) - Pawlpi mite in Pawlpi ii ki sap na te ah huna, panpi na, pie kul hi.
2.      Canon Law No. 1260 - Pawlpi in a ma leh a ma a dinh thei (a ma leh a ma a lu hin thei) na dingin pawlpi mi te kung pan huna ki samh hi.
3.      Canon Law No. 1261 (1) - Pawlpi mi te in pawlpi a dingin huna, panpi na tuom tuom te piek kul hi.
4.      Canon Law No. 1262 - Pawl pi mi te in sum leh pai ki don na tawh a hi zong in, Bishop (Siempupi) pa kuung pan athu hunh om bangin, pawlpi tungh huna, pan pi na pie ding hi.


KUMKHAT SUNG AA PAWIPI LEH NI THUPI TENG
1.Thaw kia pawi (Easter Sunday)

2.Christmas Ni (December 25)

3.Tonu Maria Pasien’ Nu a hi na pawi (January 1)

4.Topa Jesu ki lah na pawi (Epiphany of the Lord) Mipil 3 te pawi
   (Min tong pa Puai) (Christmas ni pan a nai pen Nipi)

5.Vuahun (Ziatanhun) ki pat ni (Vutnu ni) (Ash Wednesday)

6.Siengtho ni 5 ni (Good Friday)

7.St. Joseph Pawi ni (March 19)

8.Vantung mi Gabriel in Tonu a khut saa na pawi. (March 25)

9.Pentecost Sunday (Hasiengtho Pasien Pawi ni) Easter Sunday pan
  nipi- kal 7 cin na sunday (or) ni 50 cin na Sunday.

10.To thum Pasien khat pawi (Trinity Sunday). Pentecost pawi zaw Nipi ni.

11.Siengtho pumpi (Topa Jesu’ sii leh sa pawi)
    (Pentecost pawi zawh Nipi 3 na.

12.Tonu vantung a, a ki lah na pawi -
    (Assumption of B.V. Mary) August 15.

13.Pawlpi khanto na ding pawi (Mission Sunday) October Nipi 3 na.

14.Misiengtho zosie te pawi (All Saints Day) November 1.

15.Misi te zosie thunget pieh na ni. (All Souls Day).

16.Topa Jesu na zosie te kumpi suona pawi (Christ the King)
     Kum khat sung aa nipi dang te (or) Nipi dang te 34 na.



LAI SIENG THO TAWH KI SAI DAWH NA

I
1.  Lei tung ah Mi masa pen koi a hei?
A. Moses   B. Abraham    C. Adam   D. Isaih

2. Nga pi gol ma ma in a vailh pen koi a hei?
A. Jesu   B. Peter  D.Samson   D. Jonah

3.I Israel mite, Egypt gam pan Canan gam a zot na ah, Topa Pasien in koi na makai sah ahei?
A. Moses    B. Aaron   C. Abraham   D. Joseph

4. Goliath Ki ci mi gol ma am pa, koi in a that a hei?
A. Jonathan   B. Saul     C. David   D. Solomon

5. Israel te kumpi masa pen koi a hei?
A. Moses   B. Saul   C. David   D. Solomon

6. Topa Jesu'n, Leitung ah mining bang aa, a op lai in bang na sep na teel ei?
A. Length lo   B. Let ta ma    C. Nga beng   D. Buh Lam

7. Topa Jesu bang khuo aa na suoh a hei?
A. Bethlehem   B. Nazareth  C. Jerusalem   D. Galilee

8. Topa Jesu tui tung aa, lam a pei na " Tui pi in" bang ahei?
A. San tulip  B. Si tupi   C. Jordan gun   D. Galilee tupi

9. Tui phuum pa John in, hei mi gun ah mite tui phuum na apieh ahei?
A. Nile     B. Euphrates     C. Tigris    D. Jordan

10. Nuazui pi Andrew ii sang gam pa-Nuazui pi ve ve pen koi e ?
A. Peter      B. John      C. James         D. PaulII.
1. Isaac ii pa koi ahei ?
A. Jacob      B. Esau     C. Peleg     
D. Abraham

2. Solomon ii tapa koi ahei ?
A. David    
B.Rehoboam     C. Nimrod      D. Abimelech

3. Tui phuum pa John ana that pen koi ahei ?
A. Caesar      B. Pilate 
C. Herod       D. Caiaphas

4. Topa Jesu a up zie aa, aki that masa pen pen koi ahei ?
A. Peter     
B. Stephen    C. John D. Barnabas

5. Topa Jesu Vaang tang in-khawh in, Sakol tung pan aa kiee, Saul ki ci pa pen hei lam ma nawh aa, apei lai tah ahei ?
A. Greece   B. Rome     
C. Damascus D. Jerusalem

6. Topa Jesu lei tung ah mihing in, a nun tat lai in, hei sung ah na sawt op pen ahei?
A. Egypt B. Olive mual 
C. Nazareth D. Jerusalem

7. Pasien’ thu taang ko ding aa, avaa kawi kawi na mun te ah, 
    Paul in bang na-na sem ahei (lei tung na sep) ?
     A. Buh lam     B. Tuu cing     C. Van zua     D. Lai gialh

8. Barnabas pen hei mi tui kulh ah na om ahei ?
     A. Greece     B. Cyprus     C. Rhodes     D. Easter Island

9. Moses ii azi min bang ahei ?
     A. Elisheba     B. Rebecca     C. Miriam     D. Zipporah

10.Abraham ii zi nih na min bang ahei ?
     A. Keturah     B. Esther     C. Hagar     D. Lydia


III.
1. Israel mi te’n Jericho khua, bang za vei kiim kot uh ahei ?
     A. 70 vei     B. 40 vei     C. 33 vei     D. 13 vei

2. Cain in, anau pa Abel a thah zo ciengh hei sung ah pei ahei ?
     A. Nod     B. Eden huan     C. Cannan gam     D. Mt.Ararat

3. Kish ki ci pa ii tapa koi ahei ?
     A. Noah     B. Abraham     C. St. Paul     D. Saul kumpi pa

4. Rahab hei sung ah na teeng  ahei ?
     A. Jerusalem     B. Jericho     C. Nineveh    D. Bethlehem

5. Sisera koi in na that ahei ?
     A. Jael     B. Saul     C. David      D. Ahab

6. Noah ii tembaw gol na, bang cie ahei ?
A. 35 Cubits    
B. 50 Cubits   C. 70 Cubits   D. 90 Cubits

7. Thu khaam sing kuang ii a vaai lam, bang cie in gol a hei ?
A. 1.5 Cubits     B. 1 Cubit    C. 2 Cubits    D. 3 Cubits


8. Kam sang pa Elisha ii na sem pa min bang a hei ?
A. Jehoram    B. Shaphat    
C. Gehazi   D. Hazael


9. Misiengtho Paul ii aminthang mama, a sie pa min bang ahei ?
A. Justus    
B. Gamaliel    C. Caiaphas    D. Socrates


10. Bethlehem aa suah, Israel mi nam “Judge” ki ci thu khen mang khat om hi, tua pa min bang ahei ?
A. Ibzan    B. David     C.Deborah     D. Gideon


IV.
1. Pasien alang pan Vantung mi pen koih ahei ?
A. Michael      B. Gabriel     
C. Lucifer     D. Cherubim

2. Adam leh Evua kung ah, Satan bang lim in na ki laah ahei ?
A. Zu     
B. Gul     C. Thangh khit     D. Va


3. Lai siengtho sung ah, Satan in bang pen ii pa na ci ahei ?
A. Huih 
B. Solh na C. Sum D. Dah na

4. Adam leh Evua in, aki khaam singga aneh ciengh, bang pieng
ahei ?
A. Maw cil na B. Ci nat na C. Gulpi si D. Ki mut suah

5. Adam leh Evua in, a guah tang aa op lam a thei ciengun, bang
    na bawl uh ahei ?
    A. Sing dawn ah kah   B. Ki mu   C. Thei tee tawh sel   D. Kap

6. Adam leh Evua aki hawl khiet zo ciengh, Pasien in Eden huan
    bang ci sah ahei ?
    A. Haal tum  B. Cherubim cing sah  C. Gulpi om sah  D. Khaa

7. Lei tung ah a suah ma sa pen koi ahei ?
    A. Noah     B. Adam     C. Abel     D. Cain

8. Abel in bang na sep, na sem ahei ?
    A. Lo hawh     B. An huan     C. Buh lamh     D. Tuu cing

9. Cain in bang na sep, na sem ahei ?
    A. Lo hawh     B. Tuu cing     C. Inn lamh     D. Sum bawl

10. Ni dang lai-Pasien in bang bieh pieh na ngen ahei ?
    A. Gan hing si    B. Pieh nop pen    C. Sing gah    D. Sum


V.
1. Cain in bang tawh, Pasien tung ah bieh pieh na-na pie ahei ?
    A. Keel     B. Bawng     C. Meh te meh gah     D. Tuu no

2. Cain in alung thah cingh, anua Abel bang na lawh ahei ?
    A. That hi     B. Maw sah hi     C. Gen sie hi     D. Nuih san hi

3. Adam kum bang za nung ta ahei ?
A. 730    B. 830    
C. 930    D. 973

4. Scripture ki ci kam mal in bang khiet na nei ahei ?
A. Kam mal   
B. A ki gial    C. Pasien    D. Thu pi


5. Elijah pen bang in An na pie ahei ?
A. Nga pi    B. Va khuu    C. Gul pi   
D. Mu

6. Topa Jesu a um te, hei mun pan Christian na ki ci ahei ?
A. Jerusalem   B. Rome   C. Bethlehem    
D. Antioch

7. Ni dang lai-in, Christian te bang lim tawh na ki laah uh ahei ?
A. Sing lam tee   
B. Nga lim    C. Tuu no lim   D. Kho mun lim


8. Judah Asicarot mun aa, aki koih kia nua zui pi koi ahei ?
A. Matthias    B. Stephen    C. Paul   D. Barnabas

9. Seh souh maan pieh lo zie aa, a din si pen koi nupa te ahei ?
A. Zuakim te   
B. Ananias te   C. Ester te   D. Zacheria te

10.Tu lai tah in, Nua zui pi te ii mun aluah to, koi te ahei ?
A. Christian zosieh    B. Pastor zosieh   
C. RC siedaw te   D. Omlo




THU NGET CIENG IN KHUP DIN NA
(1)   Khup din na in ki ngiem khiet na hi.
Catholic pawlpi in Pasien tawh kizop na hun te ah a tam zaw pen khupding in Pasien biehna phatna leh zataat nate pie uh hi. Bang ding a heei? Ci leh, Pasien mai ah ki ngiem khiet na leh zataat natawh kilawm tah a Catholic pawlpi gamtat na hoih mama khat ahi aa, Pasien deih na zong ahi hi. Bang ding a heei? Ih ci leh, misieng tho te in zong thu a nget cieng vun Pasien zataat in a khup din uh hi. Tu’a tham lo in Topa Jesu in zong Gesmani huon ah lung kham mama aa, khupding in “Pa aw tami hai tawh ei kipeel sah in, a hi vang in nangma deih bang hita heh” a na ci hi. (Lk 22: 41-42)
A hi leh Pasien tapa Topa Jesu na ngawn in a pa Pasien mai ah thungen aa, khupding a hi leh eite in bangding aa, Pasien mai ah khupdin na pen maizum laah aa, ham sa sa in, zah ih sawm sih a heei? Topa Jesu sangin nang a lienzaw ding in na ki um maw a ma?

(2)   Khupding tek tek uh.
*        Tapa Jesu mama, a Pa mai ah khupding in thu ngen. (Lk 22: 40-42)
*        Pawlu in a mite a vaihak zaw ciengin, khupding in thungen ton vuh. (Sawl 20: 36)
*        Stephen in a si kuon in khupding aa, nah pitah in ki ko in si. (Sawl 7: 59-60)
*        Petru in khupding in thungen a, a si sa Dorkas hing kia hi. (Sawl 19: 40)

*        Ganhing li te in zong “A men” ci in u’pa te zong khup ding in Pasien bieh vuh hi. (Mang 5: 14)
*        Nupi nu zong hing pei in Topa aw ei hepi in, ci-in khupding in thu ngen. (Mt 5:25)
*        Pawlu in Ephesian te a ding in Pasien mai ah khup ding in thu nget pieh. (Eph 3: 15-16)
*        Kamsaang pa Daniel in zong nikhat in thumvei khup ding aa thu a nget zieh in Pasien in humpi neel kaai te kam humcip pieh hi. (Dan 6:1-23)

(3)   Khup din ding Pasien thu pieh na hi.
*        Vantung, Leitung, Leinei aa om mizosie te khupding in Pasien phat ding hi. (Phil 20: 10-11)
*        Keima in ahing zingh pa kahi bang in, kamai ah mi zosie te khupding in, leei zosie’n Pasien a phat ding vuh hi. (Rom 14: 11)
*        Keima kamciem a kikheel nawn loding aa, kamai ah mizosie khupding in, a thu maan ding in ang kiciem ding vuh hi. (Isai 45: 23)


Tu’a ahi zieh in Topa Jesu leh misiengtho te mama zong khupding in thu na ngen vuh aa, thamlo in Pasien mama in zong a mai ah khupding in, ih bieh ding leh ih zataat ding in ei mihing te tungah eisawl, ei thu pieh tek tek a hi hi. 



NUMEI TE LU SIIN NA.
(1)   Numei te’n bieh inn diel a khuh na.
Numei te biehinn lukhu (missa diel) pen biehpieh na hunsung leh thunget na munkhat popo ah a khu uh, bieh na vanzah hoih mama khat ahi aa, Pasien mai aa ki ngiem khiet na lahna khat zong a hi hi. Mihon kikhop na leh biehpieh na mun te ah numei te in lukhu khu lo (lusinlo) pi in thu ngen a hi aa, Pasien thu gen a hi zong in, a pasal te uh min a dai sah aa, a lu heu kieu numei te ma tawh ki lamdan na om lo hi. (1Cor 11: 15)

*        Numei te in a lu uh a siin nuom sih vu leh, a sam uh heukieu vet zaw vuh heh! (1Cor 11: 6)

*        Tu’a a hi ciengin numei te in a pasal te vuh uk na nei ah om ahi a kilah nading in a lu vuh siinta uh heh!  (1 Cor 11-10)

*        Numei sam sau tepen a ma minthan na a hi boh aa, a lu tuom nading aa, Pasien pieh ahi boh hi. (1Cor 11: 15)

Numei te kizep na tuomtuom a hi, nikten, puansilh, a kipan kham leh ngun te tawh kizem in, mai tang kizep na tuom tuom te bulphu lo in, Pasien mu na ah a manpha mama a hi lungsim puoh zie leh a tul ngeilo sunglam hoi nate bulphu zaw ding kisam hi. (1 Peter 3: 3-4)

(2)   Nu mei te in Biehinn sungah thu a gen theilo na
Ihpu ihpa te thu tam tuh na khat ah:- “sii’ kuong zong sieltang dawn masang sielpi in dawn sih” ci vuh a, “Numei thu leh sielpi ki tawh kilam sih” a na ci uh hi. Ih ci nopna pen numei sang in pasal te in thuneih zawh na leh uk na nei zawding a ci na leh misiengtho te gen na a hi hi.
            “Numei te in nazosie ah uk na mangin  haa’m lo in om ta vuheh’ thu hilh ding a hi zongin, pasal tungah uk ding a hi zong in, ka phal sih hi. haa’m lo aa, a op khinkhian ding uh ka dei hi.” (1 Tim 2: 11-12)
Tu’a tham lo in mihon bieh kikhop na hi ta leh, ki khop na mundang khat popo ah numei te pen pasal vai hawm na leh bieh inn sung hunzah na, thu hil nate ah, mi mai ah ding aa, thuhilh ding leh thugen ding kilawm lo hi, ciin misiengtho Pawlu in na gen hi.
Misiengtho te pawlpi zosie te sungah numei te in ham lo in om ta vuh heh! Thu khat popo a thei nuom vuh  leh inn ah a pasal te vuh dong ta vuh heh! Thuhilh ding a hi zongin thugen ding ahi zongin thu kape sih hi. (1Cor 14: 34-35)

A hivang in numei te in Laisiengtho  sim theilo ding, thu khat popo gen theilo, pu lah thei lo ding, ci na hi lo in, thu khat popo a ma deih bangin gen mawk lo in, tunglam phalna leh a om sa thumaan thutang bang beh gen in, pasal om napi numei te mipi mai ah ding masa lo ding ci nop na hi. (1 Tim 2: 11-15)


ZUOU THUHIL SIE TE LEH PAWL TUOM KHEN TE
Tu hun ciengin mi kimkhat te in Laisiengtho sim napi, mu napi in, a mahaw si le sa lam ah le kaih in mi ten zuinop a sah thei ding leh, a bailam thei ding in la aa, pawlpi tampi a nga thei nading vun, Jesu na up po leh gup na nga zo ta teh, gamtatna ki samlo hi, ci-in gen thei mawkmawk vua, zau huoi mama hi. Laisiengtho sungah Rome, Galati, Efesus ci bang mite tung aa, Paul in a gen te bulphu in nei uh aa, tua teng beh gen uh hi. Laisiengtho tangthu leh a ki at hun aa, a minam te op dan leh ngai’na te theilo pi in, Laisiengtho bang bang lien in teng  tunh in a khiet na theilo uh hi. Tua hun in Roma minam te in a hing Pasien bie lo, na um lo uh aa, lungkhauh uh a hi zieh in Paul in upnathu beh na gen ahi lam zong theilo uh hi. Baptaize pa John in mawna ki sia kia ding na hil in, nuazui John in Topa Jesu pen eihon ei tanh pa a saa’n ding leh, up ding thu na gen hi. A dang nuazui zosie te in ih up natawh ki tuoh aa ih gamtat na tawh ih zui ding thu teng a gen uh hi. Tua teng a un pi’n a huom a ih et cieng in, Topa Jesu pen honpa leh gumpa ma in saa’ng aa, um in upnatawh kipawl gamtat hoih gamtat pha leh ih mawna te ki sia kia aa, maw na pan ki kheel in lungsim siengtho tawh Pasien ih bieh ding dei na bulpi a hi hi.

            Tua a hi zieh in a cil pan aa, angkihil sa thu tawh ki tuoh loh zuouthu tawh midangte sol aa, a gen te pen, ih thei nading leh tuabang mite pan ih kikep thei nading in Laisiengtho in cien tah leh kitel tah aa ei nahil sa a hi hi.
*        “A hi vangin mite lah ah kam saa’ng zuou thei ang pieng ding aa, a khen’thaang thei up khiel na ngaina, sol na tawh guong in a mahaw pumpi a lei Topa na ngawn ngiel in, a tung vuh ah man lang aa ki siet na a tungsah zuou thu hil sie te nohaw lah ah ang om ding hi. A da huoi a mahaw gamtat nate mitampi in mangin thumaan thutah lampi koh siet na a thuoh sah ding uh hi. A mahaw huoi ham luot na in zuou thugen na tawh nohaw ang sol ding uh hi.” (2 Pet 2: 1-3)

*        “Ka it te aw nohaw na hi uh leh ih Topa Jesu Christu sawltak te in a masa aa, a genkhol thu te na phawk un. A mahawn hun nu khia ciengin Pasien dei lo natawh kipawl a ma pumpi deigaw na bang zui in, a ko sie thei mite ang dawk ding uh hi. Tua mite in hasiengtho neilo uh aa, pawlpi ki khen na a bawl thei mi, pumpi deigawna beh a zui thei a hi uh hi.” (Juda 1: 17-19)

*        “U te nau te aw,  na san sa uh thuhilna tawh a ki tuoh lo kikhenna leh pua na a bawl thei mite ciemte vun len na tang vun, cin kang thum hi. Bang zieh a heei? Ci leh, a ma haw’n ih Topa Jesu Christu na sem lo-in, a mahaw gilpi na beh a sem vua, kam siem leh kam zol no tawh mite a sol thei vuh hi.” (Rom 16: 17-18)

Tambang in Pasien thugen aa ki neih, a ma aang sung leh gilpi a ding bek a sem, zuou thugen na tawh pawlkhen thei mite pen, eihaw lah ah zong hing omzo ta hi. Ei haw, Jesu pawlpi sung aa a om sa mite na ngawn, lak khiet ei sawm aa thu a gengen mite pen, misiengtho Paulu in ki dawm un, cia ei hilna te lung ngai vai. Pasien in leitung a bawl cil a kipan Noah khang, Abraham khang, Moses khang, kamsaang te zosie leh, Topa Jesu khang tuhun dong aa, ang kigen suhsuh thu teng a huom pi-in enleih, Pasien dei na khat bek hi, ci-in ki mu thei lel hi.


(1)   NUAZUI PI TE EI HIL CATHOLIC PAWLPI UPNA BULPI TE (The Apostles Creed)
Topa Jesu nua zuipi sawm le ni na pha aa, Tua teng in up na bul pi khat ciet ang bawl uh aa, tua teng pen Catholic pawl pi up na bulpi te kici hi.

1.      St. Peter (Cephas) – nabawl
Van le lei a pieng sah, na zosie tawh a ki cing Pa Pasien khat bek ka um hi. (Gen 1:1-28, 2:1, Ps 32: 6-9, Rom 1: 20, Jn 1:3, Heb 11: 3, Col 1: 16)

2.      St. Andrew nabawl
A Tapa khat Jesu Christu ei te Topa ka um hi. (Lk 1: 31, Jn 3: 16, 4:25-26, Gal 4: 4, Heb 1: 1-4, Titus 3: 5-7, Jn 1: 34, Mr 16:16, Phi 2: 9-11, 1Thess 5:10, Tom 8: 3, 32, Jn 10: 36)

3.      St. Jacob (James) nabawl
Hlasiengtho vanglet na tawh gaai aa, ngak nu Maria sung pan ang suoh hi. (Lk 1: 31-35, 2:4-52, Mt 1:18-25, 1:23, Gal 4:4, Jn 1:14, 17-18)

4.      St. John nabawl
Ponsius Pilatus uk lai tah in gim na thuok in, singlam te tungah ki khai aa, asi cieng in ki vui hi. (Mt 27: 24, 25, 60-66, Mk 15: 21-47, Lk 23: 1-56, Jn 18: 28-42, Heb 9: 14-22, Act 10: 39)

5.      St. Thomas na bawl
A Hla in lei nei gam ah pei suh aa, ni thum nin, misi te lak pan ang hing kia hi. (Mt 28: 1-7, Lk 24: 1-11, Jn 20:1-11, 1Peter 2: 19, Eph 4: 9-10, Acts 10: 40, Rom 4: 23-2, Col 2: 12-15, 1Cor 1:4. Re 1: 5-6)

6.      St. James the less, Jacob khat pa nabawl
Vantung ah ka to aa, na zosie tawh ki cing Pa Pasien tah lam ah a to hi. (Mk 16: 19, Acts 1: 9-11, Lk 24: 50-53, Rom 8: 34, Eph 4: 7-10, Heb 10: 12, 1Peter 2: 22)

7.      St. phillip nabawl
Tua pan si le hing te thukhen dingin ang kum kia ding hi. (Acts 1: 11, Mk 13: 4-37, Lk 21: 5-38, Jn 14: 28, Heb 10: 30, Acts 10: 42, 17: 31, 2Thess 4:, Titus 2: 12-13, 1Peter 4:5)

8.      St. Bartholameus nabawl
Hlasiengtho Pasien ka um hi. (Acts 2: 1-4, Jn 14:15-26, Gal 5: 1625, 1Cor 12: 1-13, 14: 1, 14-26. Gen 1:2, Mt 3: 16. Mk 1: 10, Jn 1: 32-34, 3: 34, Acts 2: 1-21, 2: 37-39, 4: 31, 5: 32, 1Peter 4: 14, Judah 1: 20)

9.      St. Mathew nabawl
Catholic siengtho pawlpi, misiengtho te kipawl na ka um hi. (Mt 28:18-20, Rom 12:4-5, Eph 4: 16, Jn 10: 16, Eph 1: 1, 1Thess 4: 34)

10.  St. zealot ki ci Simon nabawl
Maw mai sah na ka um hi. (Jn 20: 22-25, Joel 2: 13, Mt 18: 21-22, Mk 15:16, Acts 10: 43, 19: 18, )

11.  St.Judasthatheus nabawl
Misi te hinkia na ka um hi. (Jn 4: 28-29, 1Cor 15: 12-13, Acts 7: 18-32, Mk12: 18-27 Lk 20:27-39, Rom 8: 11, Col 2: 12, 1Thes 4: 13-17,  Heb :2, Mt 13: 43)

12.  St. Mathias nabawl
Hin tawntung na thu teng ka um hi. (Mt 25: 46, Lk 14: 14, 1Cor 2: 9, Heb 13: 14, Lk 16:9, 2Tim 4: 8, 1Peter 5: 4, Heb 9: 15, Jn 14:2)

Upna bul (zung) pi omlo in koi man Pasien lungdam sah zolo hi. (Heb 11:6)
Nuazuipi khat ciet in ang bawl uh, upna bulpi tepen tudongin Catholic pawlpi in um in zangh pei suok hi. Upna zung (bul)pi kicien omlo pi in pawlpi ki cien kici theilo hi. Tami nuazuipi te ang bawl, upna bul (12) teng pen ih Zo la tawh tambang in ki sa hi.


SIENGTHO PUMPI THU
(1)   TOPA JESU SI LEH SA TAHTAH HI
Topa Jesu sileh sa ahi siengtho pumpi pen Topa Jesu mama in ei gen bang ei thupieh bang lien a Catholic pawlpi in a up a saa’n uh a siengtho Jesu pumpi a hi hi. Bangding a heei? Ci leh, ih mawna te maisah nading leh,

( Mt 26: 28 ) Topa Jesu tawh omton beh hilo in, pumkhat ih suo nading (John 6:56) a hi zieh in, tamsang aa a thupi zaw leh a manpha zaw bangma omlo aa, vantunggam nuom pi ih luo nading zong ahi hi. ( John 6: 54-55) Tambang aa Topa Jesu ei bawlpieh sa, a ma ei itna thu lamdang pi leh thu thuh pi’te pen, mite in saang zolo um zolo in siengtho pumpi pen a si asa tahtah a hisih aa, a lim leh phawk sah na beh hi boh a ci uh hi. 

Tu’a a um zolo te leh a saang zolo tepen ki ho in tampapen Joseph tapa hi loh a mah? A nu leh apa zong ih thei giagua pi:- ama sileh sa neh ding in bang ei cipieh thei ding a heei> a ci vuh hi. ( John 6: 42) Topa Jesu in, “Ke’n hing maan gen vang! Mihing tapa a sa ne aa a si’ nadawn sih vuh leh, nohaw sungah hla hin na thu a om sih ding hi. kei ma sa ne aa ka si’ a dawn te in hla sungah a hingden ding uh hi. 

Ni tawpni cieng in tu’a mi te ka thosah ding hi a ci hi” (Jn 6: 44-53)  Tua zaw in Topa Jesu in hing gen belai in, “Ka sa in neh ding tah tah a hi aa, ka si’in zong dawnding tah tah a hi hi. Ka sa ne aa ka si’ a dawn te kei sungah a ma om va’n, a ma sungah kei ma om veng a ci hi”.

( John 6: 55) A hi vang in nohaw lah ah a um zolo mi pawlkhat a om vuh hi. Tu’a mite pen ka pa in thu apieh sih leh koima ka kung ah ang pei thei siding hi, a ci cieng in, a saang theilo mi tampi khat a peimang doh ta uh hi. Topa Jesu in a nuazuipi te kungah nohaw zong na peimang doh tading vuai mah? A ci ciengh, Simon Peter in “Topa kohaw koi kung a pei ta va nuh ding ka hi vuh a heei?” a ci hi. (John 6: 66-68)

Topa Jesu mama in mite kung aa a gen teh teh na ngawn a saang theilo a na omlai aa, tu’a mite pen Topa Jesu kung pan ma in a na peimang pai vuh hi. Bang ding a heei? Ci leh, asi asa nek ding aa ei pieh pen:- a tah tah hi sih, a lim hibo phawk sah na hi lel hi a ci te a hi uh hi.

Tu’a ma bangin eihaw lah ah zong Topa Jesu gen bang lien leh Catholic pawlpi san bang aa a saang theilo aa a lim beh hi boh, a ci mi pawl khat a om a, tu’a bang mitepen Topa Jesu in kei ma in “vantung pan a ang kum suh hin den na anlum ka hi hi” ci na pi, hin den na anlum pen Jesu tah tah hilo hi, ci aa Jesu kung pan aa a peimang doh te leh a um lo aa a nuasie mite a hi vuh hi. Tua bang mite pen Topa Jesu um mama kisa in gup na ka saang zota hi, vantunggam ah kamin kiphiet nawnlo dinghi ci-in, a up lo lam leh a nuasie a hilam a kithei lo, a hepi huoi mite a hi hi. Laisiengtho sangka aa buoih (ဘွဲ့) nga va nuh, a theilo lam ki theilo a kithei sah pawl te up khiel na pan aa hing pieng a hi hi.


(2)   A PIENG NGAI THU KHAT
Mangkang gam ah mipil thukan kawikawi khat om aa, tua mipil pa’n a ma mu na leh thei na teng a tapa’n thei sah nuom ahi zieh in, a geigei na ah a tapa zawpi kawi kawi hi. Ni khat ni cieng in R.C Bieh inn thupi mama sung khat ah alut pi leh a tapa’n tua biehinn hoih na leh thupi na teng ang et kawikawi ciengin, Pasien Tau tung aa siengtho pumpi koih na bukgei aa mei kitaang nokhat ang mu cieng in, “Pa khum na meikitaang pen bang a deih na a diei?” ci in a pa a dong hi. A pa’n, “Siengtho pumpi om” a ci na a khu! A ci leh a tapa’n siengtho pumpi ki ci bang va lang ci?! Ci’n a pa a dong kia leh, a pa’n “Aw! Siengtho pumpi a hi Topa Jesu om hi” a ci na hi sei mah! A ci hi.

A ma ni pata pen protestant te a hi bo gel aa, a hi vangin a pa pen mipil thu kaan khat ahi zieh in, R.C te’n siengtho pumpi pen Topa Jesu tah tah hi ci aa a upna te uh zong thei ahi zieh in, a thei na leh a maanbang thu teng a tapa a theisah, a hilh ahi hi. A hi vang in a ma ngaihsut na ah R.C te upna tambang hi ci-aa a tapa a thei sah lel in ki ngaih sun kha ding hi.

Tua zaw cieng peikia gel aa, protestant te bieh inn thupi khat ah a lut kia gel hi. Tu’a bieh inn sungah a tapa’n R.C te bieh inn sung aa siengtho pumpi om hi cia mei ki taang pen a lungsim ah hing kilo in, “Pa”, bang ding a tami biehinn sung aa mei kitaang lo a heei?” a ci leh a pa’n “Siengtho pumpi om sih” a ci na a khu’ ci-in a dawnghi. A tapa’n a pa kungah Pa, tua a hi leh eihaw Pasien op na mun biehinn aa kikhawm lo aa, Pasien op lo na biehinn  aki khawm va lang ih hi a diei? A ci leh, a pa’n a dawn pah na ding hamsa sa mama a hizieh in bang ma genlo in a om hi.

Bang ding a heei? Ci leh, Topa Jesu in thumaan thutah hi aa ciempeel ngailopa a hi zieh in kasi kasa hi a ci na, siengtho pumpi sungah a ma om tahtah hi ci’, thumaan thutah pen a le’lam aa, heem gen ding leh lekaih aa, melh thei ding hi lo in, ama zong mipil mama thumaan thutang a kanpa khat ahi zieh in a tapa tungah protestant te upna bang in alim phawsah na mawk hi boh ci theilo aa, a tapa pen adawn na ding thei lo hi.

 (3)   Siengtho pumpi a um te leh a um lo te
(Siengtho pumpi pen a um mite a ding in)

*        Tami anlum a netepen sina tawh kipeel in hinden na vantung gam luo ding uh hi. (John 6: 50)
*        Ni tawpni cieng in ki thosah kia ding hi. (Jn 6: 54)
*        A ma sungah Topa om ding aa, Topa sungah a ma om ding hi. (Jn 6: 56)
*        A mawna te maisah na nga ding hi. (Mt 36: 28)

(A um lo te a ding in)
*        A ma pen Joseph tapa hi lel, a nu leh a pa zong ih thei vuh hi. (Jn 6: 48)
*        A ma sa neh ding in bang ei ci pieh ding a heei. (Jn 6: 52)
*        Jesu tawh ki pawl nawn lo in, pei mang ta uh hi. (Jn 6: 66)
*        A lim hi lel, phawh sah na hi boh.


NAU PANG TE TUISAWP NA
(1) Naupang te tuisawp ding a kisap na.

Na pumpi na it bangin na lawm te zong na it in cih, Topa Jesu gen na ih ngaihsut ciengin, na zosie a huom thu kham khat a hi cih ih ngaihsut ding kisam hi. Bang ding a heei? Ci leh, pumpi ih ki-it ma bang aa ih Hla dong cieng ki-it pieh na in it na maan pen leh it na saang pen a hi hi. Topa Jesu in zong eite ei it na zieh aa singlamte tung aa sina ang thuoh napen ih pumpi beh it hi tham lo in a tahtah in ei leh ih Hla a it ma’n aa ang si hi zaw hi.

 Topa Jesu ei it na lungdam na thu a thangsah ding leh a gen ding Pasien nasem te in zong tu’a it na pen a tawp dong aa, a mite tungah a neih sih leh bang phat tuom na a om diei?........

Tu’a mabang in Topa Jesu ei itna ei tatkhiet na lungdam na thu ahi, Tuisawp na pen mihing te koima dei dan nei lo, a gol a neu ci omlo a nu sungpan a suoh pan, nausen no khat a kipan mizosie a ding aa Topa Jesu ei bawl pieh a siengtho tuisawp na thupha a hi hi. (John 3:3)

*        Tuisawp na thupha ei bawl pieh Topa Jesu in a neu a gol ei khen tuonlo in a kibang in ei it hi. Tu’a a hi zieh in nausen naupang ih ci te zong a ma bawl tawm mawna a nei sih vang un Adam Eva maw na a hi “maw cilna” in huom veve in mawnei mite ma a suoh veve uh hi.

En in a khielsa pi ma in kei kasuoh khie aa, ka nu gil sung aa ka op lai a kipan a mawsa ka hi ta bo hi. (Late 51:5)

*        Ih nu gil sunga ih op lai a kipan mawcil na in ei bat a hita bo a ihsuoh cieng a zong mawnei sa pi ma a suoh ih hi ta zieh in:-

St. Pawlu in “mikhat zieh in khielna in leitung ah tung aa, mawna zieh in sina  a pien mabang in mizosie in zong a khiel zo uh a hi cieng in, mizosie tung ah sina ang tung a hi hi” a ci hi. (Rome 5:12)

*        Mizosie pen mawnei sapi aa kisuoh a hi leh, mawna neu no khat tawh zong vantung gam ah ki lut thei lo a hi cieng in, naupang te zongh a mabawl tawm mawna om nai sih nan leh Adam Eva mawna a hi mawcil na in  huom zota aa, a nu sung pan a mawnei sapima a suoh a hi tah zieh in, mawna te sawp sieng na a hi, tuisawp na a nga lo nau pang no pen a si khak leh vantunggam sung ah lut thei lo ( tungthei lo) dinghi. (John 3:5)

(2) Mi pawlkhat te saa’n dan.
Pawlkhat te saandan a hi leh, (Mt 19:14-15) (Mk 10: 14-15) (Lk 18: 5-11) mun te sungah Topa Jesu in “Naupang te ka kung aa angpei ding vuh kham sih un, bang ding a heei? Ci leh, vantunggam in tua bang mi te gam a hi hi. Nau pang bang a Pasien gam na san sih vuh leh vantung gam ah na lutzo sih ding uh hi, a ci hi.” Ci uh hi.

*        Topa Jesu deina ah, tuisawp na nga sih nan leh nau pangte a si cieng vun vantunggam tung lel ding hi a ci na hilo a:- Naupang bang in mawna bawl lo, mawna ciemte lo a om te pen vantung gam, a mahaw gam a hi ding hi a ci nop na a hi hi.

*        Naupangte ki tuisawp sih nanleh a si ciengin vantunggam sungah lut thei lel ding hi cilo in “Mikhat po ma tui leh Hlasiengtho tawh a suo tha kia sih leh vantung gam sungah lut thei lo ding hi” ci zaw hi. ( John 3:5 )

“Note vak kawkawi vun len mi zosie thu um te na suo sah zocieng un, Pamin tah Tapamin, Hlasiengtho min tawh na baptaize ta vun.” (Mt 28: 19-20)


(3) A UM MITE A INN KUON IN KI BAPTAIZE.

*        Ei a um innkuon tepen a neu pen pan in a golpen dong ih ki baptaize ding kisam hi.

*        St. Pawlu in a um Lidia te innkuon thu hil aa, a up cieng un a innkuon in baptaize hi. (sawl 16:1-14)

*        St. Pawlu in Krispa te innkuon leh Corin mi tampi te baptaize hi. (Sawl 18: 8)

*        St. Stefanas te innkuon zong na baptaize hi. (1 Cor 1: 16)

Sawltah ten a um innkuon tepen a neupen pan a golpen dong a kibangin na baptaize uh aa, tu’a pen Topa Jesu deih na hi ci, a thei zieh uh ahi hi.

Tu hun cieng in Pasien nasem kimkhat te’n thu um innkuon hi ta na’n leh, agol teng baptaize in aneu teng baptaize lo mawk uh hi. Topa Jesu deina bang aa nuazui pi ten zong a na zah sa uh Baptaize na pen tuhun cieng in naupang te tuisawp kul lo hi cia agen te pen:- ama gen bang aa a um innkuon sung naupang si te leh a dang a um innkuon naupang si te Hla pen a ma zieh in vantunggam ah kimu kha nawnlo ding a hi zieh in, a mapen mi pua sah pa a hi ta a:- Topa Jesu in Tami naupang no khat apua sah te pen a ngawng ah suongtum pi khat khai in tui thuh pi sungah leeng suh leh a mading in hoih zaw va a ci mi te tawh kibang ding hi lel hi.

*        Tu’a ahi zieh in, ei agol sa a sie’ a pha a khen tel theisa te zong mi ma ih hi vua, vantung gam tung nuom te ih hi mabang vun, ih ta ih nau te vuh zong mi ma a hi veve vua, vantunggam a tun thei nading un a pumpi beh it lo aa, a Hla zong it aa vantunggam a tun thei  nading a ih baptaize ding kisam mama hi.

No comments:

Post a Comment

Popular Posts